Selimiye Moskee
Architect Fedde Reeskamp, van het architectenbureau De Architectenkamer uit Haarlem, heeft een moskee ontworpen met een rechthoekige ruimte, bekroond met een glazen koepel. Hoewel de uitstraling van de Selimiye moskee vrij modern is, zijn de onderliggende principes van de geometrie, het symbolisme en de decoraties gebaseerd op historische referenties.
Terwijl de moskee oogt als een massief gebouw, heeft de glazen koepel een contrasterende vormentaal. Architect Reeskamp heeft ervoor gekozen om deze koepel een technisch hoogstandje te laten zijn en tegelijkertijd te refereren aan belangrijke en iconische islamitische symbolen.
De volledig glazen koepel is een primeur in het gebruik van constructief glas. Het is de eerste zelfdragende glazen koepel van deze grootte zonder zichtbare stalen elementen. De koepel is opgebouwd uit driehoekige vlakken die samen een halve bol omspannen. Deze heeft een diameter van 8 meter en is 4 meter hoog.
Uitdagende Ontwerpmomenten
Innovatie krijgt vaak veel weerstand, zoals ook het geval was bij de volledig glazen koepel. Voor de constructie van glaspanelen in combinatie met de stalen verbindingselementen was een langere productietijd nodig vanwege de vereiste precisie. Alle glaspanelen zijn met een CAD-CAM laser precies op maat gesneden. Het lamineren en het samenstellen van de isolatiepanelen heeft de maattoleranties nog enigszins beïnvloed waardoor de relatieve afstand tussen de glaspanelen telkens nog iets is veranderd.
Het is helaas niet mogelijk gebleken om de panelen te produceren volgens alle randvoorwaarden. Meer dan de helft van de panelen bevatte grotere maattoleranties dan was toegestaan,dus zowel Octatube als de glasleverancier hebben toen hun verantwoordelijkheid genomen en samen een oplossing bedacht.
Deze oplossing bestond uit het aanpassen van de POM-blokjes tussen de glaspanelen en het staal, zodat naadloze passtukken ontstonden. Hierdoor is de koepel uiteindelijk nog preciezer geconstrueerd dan de uitgangspunten van de aanvankelijke engineering.
De verbinding tussen de glaspanelen moest zowel op trek- als op drukkrachten ontworpen worden. De transparante aansluiting zit strak op de rand van de ruit, waardoor de krachtsoverdracht zowel via het gelamineerde binnenblad als het enkele buitenblad plaatsvindt.
Technische Innovatie
De koepel van de moskee is de eerste zelfdragende glazen koepel zonder zichtbare staalconstructie. De vijfvingerige verbindingselementen aangebracht op de randen van het glas zijn met trekstangen verbonden langs de zijkanten van de panelen. Hierdoor is de hele glazen constructie voorgespannen en heeft de koepel een secundaire constructie gekregen die bescherming biedt in extreme situaties. In het zeer zeldzame geval van een totale ineenstorting zou de koepel nog steeds als vangnet fungeren.
De glasconstructie bevindt zich op een zware constructieve stalen ring boven het atrium waar gebeden wordt. Met een diameter van 8 meter is een glasoppervlak gemaakt van bijna 100m². Na de realisatie van dit innovatieve project is het in verschillende toonaangevende vakbladen gepubliceerd.
40
Van de 40 glazen panelen die deel uit maken van de koepel van de moskee zijn er 30 gelijkbenige driehoeken en 10 gelijkzijdige driehoeken. Het getal 40 staat in de Islam voor perfectie en wordt vaak gebruikt bij ontwerpen.
Trekstaven in de Kitvoegen
Toen het constructieve gedrag van de transparante aansluiting tussen de glaspanelen werd geanalyseerd met de eindige-elementenmethode voor de hele constructie, bleek dat het systeem instabiel was. Daarom is de constructie met de toevoeging van trekstangen voltooid.
Een net van trekstangen verbindt alle hoekverbindingen en zorgt voor volledige overdracht van alle (buig)spanningen in alle richtingen voor de hele koepel. Dit constructieve net is zo geoptimaliseerd dat het volledig uit het zicht kon worden gehouden in de siliconen voegen tussen de glaspanelen.
De Architectenkamer
De Architectenkamer is een klein architectenbureau uit Haarlem. Hoofdarchitect Fedde Reeskamp benadrukt altijd de ‘economy of means’, in plaats van een al te strenge ontwerpmethodologie. Hij is altijd op zoek naar een maximaal resultaat met zo min mogelijk poespas.
Desondanks moet de ‘economy of means’ niet resulteren in ‘less is bore’ (minder is saaier). Architectuur vertelt bij De Architectenkamer een verhaal, en de Selimiye Moskee is daarvan een voorbeeld. Reeskamp: “Voor het ontwerp van de koepel, ben ik geïnspireerd door wetenschappelijke publicaties van prof. Mick Eekhout en prof. Thijs Asselbergs over ‘Zappy-glas’, waar de haalbaarheid van nog niet eerder ontwikkelde volledig glazen constructies werd behandeld.
Gelukkig was onze opdrachtgever heel positief over het idee van een glazen koepel op de moskee. Ik was heel gecharmeerd van hun verzoek om een modern en herkenbaar gebouw te maken, te meer omdat de meeste moskeeën in Nederland vaak op een constructieve manier zijn gebouwd.”
“Na de presentatie van mijn concept aan Octatube waren zij gelijk enthousiast over het concept en al snel werd ook de haalbaarheid van het constructieve concept onderstreept. Tijdens mijn studie aan de Technische Universiteit Delft raakte ik bekend met Octatube. Toen ik de koepel aan het ontwerpen was, wist ik dat er maar één bedrijf zou zijn die deze glazen constructie zou kunnen engineeren en realiseren. Alle verwachten die ik had kwamen uit, dus mijn ervaringen met Octatube zijn heel positief.”
